Mất Peg Stablecoin: Rủi ro & Bài học từ TerraUSD đến YU

Tổng quan về các vụ mất peg stablecoin đáng chú ý

Các vụ mất peg stablecoin đã liên tục phơi bày những lỗ hổng trong thiết kế và cơ chế vận hành của các tài sản số này. Những ví dụ ban đầu như sự sụp đổ của NuBits năm 2018 đã cho thấy sự mong manh của các mô hình thuật toán không có tài sản bảo chứng. Ngay cả USDT của Tether cũng từng giảm xuống dưới mốc 1 USD vào năm 2018 và 2022 do hoảng loạn thị trường và thiếu hụt thanh khoản, làm dấy lên lo ngại về nguồn dự trữ của họ.

Vụ sụp đổ lớn nhất xảy ra vào tháng 5 năm 2022, khi TerraUSD (UST) – một stablecoin thuật toán – tan rã sau một làn sóng bán tháo gây ra hiệu ứng “bank-run”. Token liên quan là LUNA đã rơi vào tình trạng siêu lạm phát, xóa sổ khoảng 50 tỷ USD giá trị thị trường và gây chấn động toàn ngành công nghiệp tiền điện tử.

Các stablecoin được bảo chứng bằng tiền pháp định cũng không miễn nhiễm. USDC đã mất peg vào năm 2023 sau sự sụp đổ của Ngân hàng Silicon Valley, cho thấy rủi ro từ hệ thống ngân hàng truyền thống. DAI và FRAX, cả hai đều được bảo chứng một phần bởi USDC, cũng giảm giá trong cùng thời gian, làm sâu sắc thêm lo ngại về sự liên kết rủi ro giữa các tài sản dự trữ trên thị trường.

Phân tích cú sụp đổ TerraUSD (UST)

Sự kiện sụp đổ TerraUSD vào tháng 5 năm 2022 là một đòn giáng mạnh vào thị trường, vạch trần rủi ro của stablecoin thuật toán. Không giống các phiên bản truyền thống được bảo chứng bằng tiền pháp định, UST duy trì peg 1 USD thông qua cơ chế chênh lệch giá với token chị em LUNA.

Sự phổ biến của UST được thúc đẩy bởi giao thức Anchor, nơi cung cấp lãi suất phi thực tế gần 20% cho người gửi UST. Khi thị trường suy yếu và niềm tin vào mô hình này sụp đổ, một cuộc tháo chạy hàng loạt đã diễn ra. Các nhà đầu tư lớn rút lui trước, đẩy nhanh quá trình mất peg của UST. Vào ngày 7 tháng 5 năm 2022, hai ví lớn đã rút khoảng 375 triệu UST khỏi Anchor, châm ngòi cho sự sụp đổ.

Điều này đã kích hoạt một làn sóng hoán đổi khổng lồ từ UST sang LUNA. Chỉ trong ba ngày, nguồn cung LUNA tăng từ 1 tỷ lên gần 6 nghìn tỷ, trong khi giá của nó lao dốc từ 80 USD xuống gần như bằng không. Cú sập này không chỉ phá vỡ hoàn toàn peg của UST mà còn phơi bày những sai sót nghiêm trọng trong tài chính phi tập trung (DeFi).

Sự cố của Yala’s YU Stablecoin

Tháng 9 năm 2025, YU, stablecoin được bảo chứng bằng Bitcoin của Yala, đã trải qua một sự kiện mất peg sau một cuộc tấn công. Kẻ tấn công đã khai thác lỗ hổng giao thức Yala để đúc 120 triệu token YU trên mạng Polygon. Sau đó, họ chuyển và bán 7.71 triệu YU để lấy 7.7 triệu USDC trên các mạng Ethereum và Solana.

Sự việc này cho thấy một lỗ hổng nghiêm trọng: dù có vốn hóa thị trường 119 triệu USD, YU lại có thanh khoản trên chuỗi cực kỳ mỏng, khiến nó dễ bị tấn công. Đội ngũ Yala tuyên bố tài sản thế chấp Bitcoin vẫn an toàn nhưng YU vẫn không thể phục hồi peg ngay lập tức. Mãi đến ngày 18 tháng 9 năm 2025, YU mới lấy lại được peg của mình.

Lý do stablecoin mất giá và không giữ được peg 1 USD

Stablecoin được thiết kế để duy trì sự ổn định giá, nhưng lịch sử đã chứng minh chúng có thể mất peg trong các giai đoạn căng thẳng. Các nguyên nhân chính bao gồm:

1. Thiếu hụt thanh khoản

Khi các bể giao dịch (trading pools) có vốn thấp, các lệnh bán lớn sẽ gây ra sụt giảm giá nghiêm trọng. Trường hợp của Yala với bể Ether nhỏ và các giao dịch hoán đổi trên Curve của Terra là minh chứng cho thấy thanh khoản hạn chế làm gia tăng sự bất ổn.

2. Mất niềm tin và hiệu ứng “Bank-Run”

Sự hoảng loạn có thể gây ra kịch bản rút tiền hàng loạt. Một khi niềm tin suy giảm, các lệnh rút tiền ồ ạt sẽ đẩy giá xuống, và tâm lý đám đông trên mạng xã hội có thể đẩy nhanh vòng xoáy sụp đổ.

3. Lỗ hổng thuật toán

Các cơ chế sử dụng mint-burn như UST của Terra sẽ thất bại khi khối lượng bán tháo vượt quá khả năng kiểm soát. Các cuộc tấn công hoặc cú sốc thị trường có thể làm mất ổn định các thiết kế vốn đã mong manh này.

4. Áp lực từ bên ngoài

Các cuộc khủng hoảng rộng lớn hơn như sụp đổ ngân hàng, tấn công mạng hoặc suy thoái kinh tế có thể gây áp lực lên peg của stablecoin trên toàn thị trường, làm tăng sự biến động và rủi ro hệ thống.

Rủi ro stablecoin mà nhà đầu tư không thể xem nhẹ

Khi một stablecoin mất peg, nó tạo ra những rủi ro nghiêm trọng cho nhà đầu tư và toàn bộ thị trường tiền điện tử.

• Thiệt hại tài chính: Việc mất peg có thể dẫn đến sự xói mòn giá trị không thể phục hồi. Rủi ro này ở stablecoin thậm chí còn cao hơn so với các ngân hàng thông thường.
• Lỗ hổng bảo mật: Các cuộc tấn công như vụ Yala có thể phân tán tài sản qua nhiều blockchain, khiến nhà đầu tư gần như không có cơ hội thu hồi.
• Lo ngại về pháp lý và danh tiếng: Với thị trường stablecoin tiến gần mốc 300 tỷ USD, sự giám sát của các cơ quan quản lý ngày càng tăng, đặt ra câu hỏi về sự ổn định tài chính của các nhà phát hành.
• Tác động hệ thống: Sự thất bại của một stablecoin có thể gây ra sự gián đoạn trên diện rộng. Cú sụp đổ của Terra đã xóa sổ hàng tỷ USD và làm mất ổn định các hệ thống DeFi liên quan.

Bài học và giải pháp cho tương lai

Các sự cố liên tiếp đã cho thấy cả tiềm năng và sự mong manh của tài sản số được neo giá vào đồng USD. Để giải quyết những rủi ro này, các nhà phát hành cần tập trung vào việc củng cố tài sản thế chấp, sử dụng các mô hình thế chấp quá mức (over-collateralized) với tài sản thanh khoản cao.

Tính minh bạch là yếu tố sống còn. Bằng chứng dự trữ (Proof-of-reserves), kiểm toán độc lập và công bố rõ ràng về chính sách dự trữ giúp khôi phục niềm tin. Về mặt kỹ thuật, việc kiểm tra hợp đồng thông minh kỹ lưỡng, kiểm soát đa chữ ký và hạn chế tiếp xúc chuỗi chéo giúp giảm thiểu rủi ro bảo mật.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Mất peg stablecoin là gì?

Mất peg stablecoin (depegging) là tình trạng một stablecoin không thể duy trì được tỷ giá cố định của nó, thường là 1:1, với tài sản mà nó neo giá vào (ví dụ: 1 USD). Khi đó, giá trị của stablecoin có thể giảm xuống dưới hoặc tăng lên trên mốc 1 USD.

2. Tại sao stablecoin thuật toán như TerraUSD lại sụp đổ?

TerraUSD sụp đổ do mô hình thuật toán của nó quá mong manh. Nó dựa vào cơ chế mint-burn với token LUNA để giữ giá. Khi niềm tin suy giảm và áp lực bán tháo UST tăng đột biến, cơ chế này đã quá tải, khiến LUNA bị siêu lạm phát và UST mất hoàn toàn giá trị.

3. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro khi đầu tư vào stablecoin?

Nhà đầu tư nên đa dạng hóa danh mục, không tập trung vào một loại stablecoin duy nhất. Ưu tiên các stablecoin có lịch sử uy tín, được bảo chứng bằng tài sản dự trữ minh bạch, thanh khoản cao và được kiểm toán thường xuyên bởi các bên thứ ba đáng tin cậy.